Το άρθρο αυτό δηµοσιεύτηκε στο τεύχος 126 (Ιούλιος-Αύγουστος-Σεπτέµβριος 2009) του περιοδικού “Η ΦΥΣΗ” της Ελληνικής Εταιρίας Προστασίας της Φύσης

Οι «έμποροι των ειδών» και η ανάγκη για την προστασία των πεταλούδων στην Ελλάδα

Στην γενική καταστροφή του περιβάλλοντος συμμετέχουμε όλοι και έτσι επηρεάζουμε την ζωή των άλλων ζώων και των φυτών άμεσα και έμμεσα. Οι ίδιες οι πόλεις μας, οι μεγάλες εκτάσεις με τις μονοκαλλιέργειες στους κάμπους, οι πυρκαγιές, οι αποξηράνσεις των ελών και γενικά των υγροτόπων, οι αεροψεκασμοί με τα εντομοκτόνα, που κατά γενική ομολογία καταστρέφουν ό,τι κινείται, τα μεγάλα έργα όπως τα αεροδρόμια, τα φράγματα, οι αυτοκινητόδρομοι μεγάλων ταχυτήτων, τα χιονοδρομικά κέντρα, οι αποψιλωτικές υλοτομήσεις, για να περιοριστούμε μόνο σ’ αυτές τις αναφορές, αποτελούν τις πιο σημαντικές απειλές για την ύπαρξη των πεταλούδων, γιατί καταστρέφουν ανεπανόρθωτα τα ενδιαιτήματά των.

Οι συλλέκτες, επιβαρύνουν την ήδη τραγική κατάσταση σκοτώνοντας κυρίως τις πεταλούδες στο στάδιο του τέλειου εντόμου, στο στάδιο δηλαδή που είναι ικανό για να ζευγαρώσει. Θεωρούνται ήδη υπεύθυνοι για την εξαφάνιση μερικών ειδών σε άλλες χώρες της Ευρώπης. Εδώ στην χώρα μας έχουν επικεντρώσει το ενδιαφέρον τους, γιατί ορισμένα είδη πεταλούδων είναι ενδημικά (και δεν τα βρίσκουν σε άλλες χώρες), αλλά και γιατί στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες (π.χ. Γερμανία, Αγγλία, Ελβετία, Ισπανία, Κύπρος), αλλά ακόμη και στην Τουρκία, ήδη απαγορεύεται η συλλογή όλων των ειδών, που εδώ στη χώρα μας μπορούν να συλλέξουν ανεξέλεγκτα, σαν σε ξέφραγο αμπέλι. Στους ξένους συλλέκτες προστίθενται και οι λιγοστοί Έλληνες.

Στην διάρκεια των προηγούμενων ετών, που αφιερώθηκαν στην φωτογράφηση των πεταλούδων και στην καταγραφή των κινδύνων, που απειλούν την ύπαρξή τους, ο προσωπικός δρόμος διασταυρώθηκε με εκείνους αρκετών συλλεκτών, που πιστεύουν ότι η συλλογή είναι ο μόνος τρόπος να προχωρήσει η έρευνα στην ζωή των πεταλούδων.

Όμως κανείς σήμερα πια δεν ισχυρίζεται ότι είναι επιβεβλημένο (και ηθικά επιτρεπτό) να σκοτώνεις τα πουλιά για να τα μελετήσεις. Σ’ όλο τον κόσμο έχει επεκταθεί η δραστηριότητα της παρατήρησης πουλιών, αντί των πτωμάτων στα μουσεία.

Ειδικά για τις πεταλούδες υπάρχουν ακόμη και «συλλέκτες/έμποροι» (ακόμη και με το κάλυμμα κάποιου «επιστημονικού» ή «μουσειακού» μανδύα) που συλλέγουν συστηματικά κάθε χρόνο τα είδη εκείνα, που ζητούνται από συλλέκτες και ειδικά καταστήματα, που τα πωλούν στο εξωτερικό, στις πόλεις εκείνες και στις χώρες όπου η συλλογή των πεταλούδων απαγορεύεται αυστηρά.

Τελευταία η διάθεση των πτωμάτων των ατόμων (=δείγματα με την ορολογία των) των πεταλούδων διευκολύνεται με την ύπαρξη διαδικτυακών τόπων όπου πωλούνται τα πάντα. Οι δημοπρασίες για τα σπάνια είδη είναι καθημερινή πρακτική, όπως εύκολα διαπιστώνεται από μία επίσκεψη αυτών των διαδικτυακών δημοπρασιών και των ειδικών καταστημάτων.

Ακόμα και το (προστατευόμενο από την συνθήκη CITES) είδος Parnassius apollo της οικογένειας των Papilionidae προσφέρεται και διατίθεται στους ενδιαφερόμενους συλλέκτες (κυρίως του εξωτερικού), δυστυχώς όχι μόνον από αλλοδαπούς συλλέκτες αλλά και από Έλληνες «συλλέκτες/εμπόρους».

Αυτοί οι «έμποροι των ειδών» χωρίς ηθικούς φραγμούς και με άξονα το προσωπικό χρηματικό κέρδος από την εμπορία των πτωμάτων αποτελούν μία απειλή που μπορεί (και πρέπει) να σταματήσει.

Όπως αναφέρθηκε υπάρχει η σύμβαση CITES (Conservation of International Trade in Endangered Species), που περιορίζεται στην απαγόρευση του εμπορίου, από τα είδη που πετούν στην Ελλάδα, ενός μόνον είδους (P. apollo). Υπάρχουν βέβαια και διάφορες άλλες αναποτελεσματικές “προστασίες”, όπως αυτή, αλλά μόνον ¨στα χαρτιά”, σαράντα δύο ειδών πεταλούδων με το ΠΔ 67/1981 γιά την προστασία της άγριας πανίδας.

Η μερική απαγόρευση της συλλογής για ορισμένους σημαντικούς βιότοπους μπορεί να βοηθήσει, αλλά η καθολική απαγόρευση της συλλογής είναι το μόνο μέτρο, που μπορεί να αποτρέψει την εξαφάνιση τουλάχιστον των ειδών εκείνων, που υπόκεινται στους μεγαλύτερους κινδύνους. Η απαγόρευση αυτή όμως πρέπει να συνοδεύεται και με τον παράλληλο αυστηρό έλεγχο όσων κινούνται στις ευαίσθητες περιοχές.

Η αντικατάσταση της παραδοσιακής μεθόδου της συλλογής, με τις σύγχρονες μεθόδους φωτογράφησης μπορεί να αποτελέσει την εναλλακτική λύση. Η νέα μέθοδος έχει φυσικά τα όριά της, τα οποία φυσικά μπορούν να επεκταθούν με υπομονή και επιμονή, με μεγαλύτερη προσπάθεια και την αφιέρωση πολύ περισσότερου χρόνου για τις παρατηρήσεις και την φωτογράφηση, συγκριτικά με τον μικρό σχετικά χρόνο της συλλογής και της θανάτωσης.

Tουλάχιστον 3049 Lepidoptera είναι γνωστό σήμερα ότι ζουν στην Eλλάδα. Eξ αυτών ημερόβια είναι ορισμένα Heterocera (νυχτοπεταλούδες) και όλα τα Rhopalocera (πεταλούδες).Οι πεταλούδες είναι τουλάχιστον 235 είδη, στις εξής 9 οικογένειες:

-PAPILIONIDAE: 9 είδη
-PIERIDAE: 26 είδη
-DANAIDE: 1 είδος
-RIODINIDAE: 1 είδος
-LIBYTHEIDAE : 1 είδος
-LYCAENIDAE: 72 είδη
-NYMPHALIDAE: 39 είδη
-SATYRIDAE: 58 είδη
-HESPERIIDAE: 28 είδη

Aπό τα 235 είδη ένας μικρός αριθμός 11 ειδών είναι τα ενδημικά, που πετούν μόνον στην Eλλάδα και ειδικότερα στην Kρήτη (4 είδη: Allancastria cretica, Plebeius psylorita, Hipparchia cretica και Coenonympha thyrsis), στην Kάρπαθο (1 είδος: Hipparchia christenseni), στην Xίο και τις Οινούσες (1 είδος: Maniola chia), στην Πελοπόννησο (2 είδη: Plebeius brethertoni και Polyommatus menelaos), στην Aνατολική Mακεδονία (2 είδη: Polyommatus eleniae και Polyommatus andronicus) και στην Ήπειρο (1 είδος: Pseudochazara amymone).

Όλα τα ενδημικά είδη υπόκεινται σε διάφορους κινδύνους, που απειλούν την ύπαρξή των, που έχουν καταγραφή κατά την διάρκεια της προσωπικής έρευνας που άρχισε το 1983 και συνεχίζεται ως σήμερα.

Ελπίζουμε ότι η παρουσίαση αυτή θα συμβάλλει ώστε να γίνει πεποίθηση και συνείδηση όλων η ανάγκη για προστασία των ειδών αυτών.